Stratejik Planda Tarımsal Örgütlerin Yeri

Hazırlanan Tarım ve Orman Bakanlığı 2024-2028 Stratejik Planı, 13.01.2024 tarihinde Bakan oluru ile kabul edilerek kamuoyu ile paylaşıldı.  Planda; 7 amaç, 32 hedef ve 153 performans göstergesi belirlenmiştir. Aynı dönem için Bakanlık misyonu, “Tarım, orman ve su kaynakları ile doğal ekosistemleri koruyarak, verimli ve sürdürülebilir tarımsal üretimi, yeterli ve güvenilir gıdaya erişimi ve kırsal kalkınmayı sağlamak amacıyla politikalar belirlemek ve uygulamak” olarak benimsenmiştir.

Bakanlık misyon, vizyon ve temel değerlerinde, “sürdürülebilirlik” ve “güvenli /güvenilirlik” kavramlarına belirgin biçimde yer verilmiştir.

Stratejik Planda yer verilen 7 adet amaç şunlardır:

1. Yeterli, Erişilebilir ve Sürdürülebilir Tarımsal Ürün Arzını Sağlamak,
2. Üretimden Tüketime Kadar Gıda ve Yem Güvenilirliğini Sağlamak,
3. Kırsal Alanlarda Yaşam Kalitesini, Refah Seviyesini ve Ekonomik Çeşitliliği Geliştirmek,
4. Planlı, Dirençli ve Gelişime Açık Bir Tarım Sektörü Oluşturmak,
5. Toprak ve Su Kaynakları ile Biyolojik Çeşitliliğin Sürdürülebilir Yönetimini Sağlamak,
6. İklim Değişikliğine Uyum Kapasitesini ve Dirençliliği Artırmak ve
7. Kurumsal Kapasiteyi Geliştirmek.

Planda; diğer amaçlarla yakın, doğrudan ve bazen dolaylı ilgisi olmakla beraber üretici örgütlerine /kooperatiflere, 3. Amaç altında “3.3 Tarımsal Örgütlerin Kurumsal Kapasitelerini ve Etkinliklerini Artırmak, Tarımsal Pazarlamada Yeni Stratejiler Geliştirmek” hedefiyle açık biçimde yer verilmiştir.

Planda; önceki Planda da yer alan “Kırsal Kalkınma Programı”nın, “Sürdürülebilir kırsal kalkınma anlayışıyla, üretici birlikleri ve aile işletmelerinin üretim kapasitesinin ve kırsal işgücünün istihdam edilebilirliğinin artırılması, yaşam kalitesinin iyileştirilmesi, yoksullukla mücadele ile kırsal toplumun düzenli ve yeterli gelir imkânlarına kavuşturularak refah düzeyinin artırılması ve nüfusun kırsalda tutundurulması” olarak amaçlandığı ve de “Kırsalda Tarımsal Faaliyetlerin Desteklenmesi” alt başlığıyla “Kırsalda refah ve gelişmişlik düzeyinin artırılması çalışmaları yürütülecektir” hedefinin %98 gerçekleştirildiği ifade edilmiştir.

Planda; “Faaliyet Alanları ile Ürün ve Hizmetlerin Belirlenmesi” bölümünde, “Tarım Reformu ve Kırsal Kalkınma” başlığı altında, sadece “Tarımsal Örgütlerin Denetimi”ne yer verilmiştir.

Diğer yandan “Paydaş Analizi” bölümünde; “Dış Paydaşlar” arasında yer alan “Üretici Birlik ve Kooperatifleri”nin önem derecesi 5/5 (güçlü) ve etki derecesi 5/5 olarak gösterilmiştir. Aynı bölümde diğer dış paydaşlar arasındaki “Meslek Kuruluşları”nın önem derecesi 4/5 ve etki derecesi 4/5 şeklinde değerlendirilmiştir.

Planda paylaşılan bir bilgiye göre; “(Dış) Paydaşlarımızın Bakanlığın gelecekte ağırlık vermesi gereken faaliyetlerini yönlendirmesi amacıyla görev ve yetki alanına giren konularda değerlendirmeleri sorulmuştur. Gelen 15.956 görüş içerisinden %90’ın üzerinde çok güçlü olarak ağırlık verilmesi yönünde görüş bildirilen faaliyet alanları sırasıyla; tarımsal üretim ve arz güvencesi(%94), su yönetimi(%94), gıda /yem güvenilirliği(%93), bitki sağlığı / hayvan sağlığı(%93), toprak koruma(%93), kırsal kalkınma ve tarımsal altyapı (%93), araştırma geliştirme(%92), biyolojik çeşitliliğin yönetimi(%92), balıkçılık ve su ürünleri(%92), tarım sanayi entegrasyonu (%92), iklim değişikliğine uyum(%91) ve tarımsal üretimde markalaşma(%90) gibi Bakanlık stratejik amaçları içerisinde yer alan faaliyetler öne çıkarken eğitim yayım ve yayın faaliyetleri (%87) nispeten geri planda kalmıştır”.

Burada üretici örgütleri doğrudan ifade edilmemiştir.

Planda yer alan PESTLE Analizinde (Politik, Ekonomik, Sosyal, Teknolojik, Yasal ve Çevresel Dış Etkenler Analizinde); doğrudan “üretici örgütleri” ibaresine yer verilmemiştir.

Planda yapılan “Güçlü Yönler, Zayıf Yönler, Fırsatlar ve Tehditler Analizinde (GZFET Analizinde)”; “Zayıf Yönler” arasında, “Kooperatifleşme ve Örgütlenme Eksiklikleri” ifadesine yer verilmiştir.

Planda paylaşılan “Hedef Kartları” bölümünde 3 no’lu “Kırsal Alanlarda Yaşam Kalitesini, Refah Seviyesini ve Ekonomik Çeşitliliği Geliştirmek” Amacına yönelik 4 tane hedef tespit edilmiştir:

1. Kırsalda gelir ve istihdam olanaklarını artırmak, kırsal ekonomiyi çeşitlendirmek,
2. Kırsalda aile işletmelerine, kadınlara ve gençlere yönelik üretim, yatırım ve istihdam olanaklarını artırmak,
3. Tarımsal örgütlerin kurumsal kapasitelerini ve etkinliklerini artırmak, tarımsal pazarlamada stratejiler geliştirmek ve
4. Tarımsal üretime yönelik eğitim stratejileri ve danışmanlık sistemini geliştirmek.

Bu hedeflerden doğrudan üretici örgütleri ile ilgili olan 3. Hedefe ilişkin iki ayrı risk tespiti var;

* Üretici örgütlerinin ortaklarına ait ürünlerin değerinde pazarlanamaması ve

* Üretici örgütleri denetimlerinin aksaması.

Diğer olası risklere ve tehditlere, Planda yer verilmemiştir.

3.Hedefe yönelik stratejiler şöyle sıralanmıştır:

* Tarımsal amaçlı üretici örgütlerinin beşeri ve kurumsal yapıları güçlendirilecek, üretimden pazarlamaya kadar tüm süreçlerde etkinlikleri ve rolleri artırılacaktır.

* Tarımsal örgütlerin idari, mali ve hukuki yönden denetimleri gerçekleştirilerek kurumsal kapasiteleri artırılacaktır.

* Markalaşma potansiyeli bulunan ürünleri üreten üreticilerin örgütlü hale gelmesi sağlanacaktır.

* Üretici örgütleri pazarlama, tanıtım ve coğrafi işaret alanlarında güçlendirilecektir.

3. Hedefe yönelik tespitler arasında şunlar vardır:

* Üretici örgütlerinin kurumsal altyapılarının ve personel sayılarının yetersiz olması, yöneticilerin personelin mevzuat ve muhasebe yetkinliklerinin yetersiz olması,

* Tarımsal amaçlı kooperatiflerin pazarlama ve katma değer elde etme konusundaki yetersizliği ve

* Denetimler için bütçede yeterli ödenek bulunmaması, tebligat yapılmasına rağmen defter, evrak ve belgelerin teslim edilmemesi, nicelik ve nitelik açısından yeterli personel bulunmaması.

3. Hedefe yönelik ihtiyaçlar arasında şu maddeler sıralanmıştır:

* Tarımsal örgütlere yönelik derecelendirme sisteminin devreye alınması ve organizasyon yapısının güçlendirmesine yönelik mevzuat çalışmasının yapılması,

* Üreticilerin ve tarımsal kooperatiflerin pazarlama ve katma değer oluşturma konusunda güçlendirilmesi ve

* Denetimlerin gerçekleştirilebilmesi için bütçe, personel ve araç gerecin sağlanması.

Bugünlerde çok tartışılan tarımsal örgütlere yönelik derecelendirme sistemi meselesi, Planda kendine yer bulurken olası diğer ihtiyaçlara değinilmemiştir.

3. Amacın toplamda 118.171.766.000 TL olan bütün hedeflerinin tahmini maliyetleri aşağıdadır:

3.1. Kırsalda gelir ve istihdam olanaklarını artırmak, kırsal ekonomiyi çeşitlendirmek – 51.057.032.000 TL

3.2. Kırsalda aile işletmelerine, kadınlara ve gençlere yönelik üretim, yatırım ve istihdam olanaklarını artırmak – 36.487.289.000 TL

• Tarımsal örgütlerin kurumsal kapasitelerini ve etkinliklerini artırmak, tarımsal pazarlamada stratejiler geliştirmek – 45.795.000 TL

3.4. Tarımsal üretime yönelik eğitim stratejileri ve danışmanlık sistemini geliştirmek – 30.581.650.000 TL

Planda, Tarım ve Orman Bakanlığının bu amaçlar ve hedeflere yönelik tahmini kaynak tablosuna göre 2024 yılı bütçesi 159.589.484,285 TL olup, 2024-28 döneminde toplam bütçesi 1.089.999.217.721 TL olarak ön görülmüştür.

Bütçenin yaklaşık %10’u, 3. Amaç ve onun 4 hedefi için ayrılmıştır.

Tarım ve Orman Bakanlığı Tarım Reformu Genel Müdürlüğüne bağlı olarak faaliyet gösteren tarımsal örgütler olan kooperatif, üretici birlikleri ve yetiştirici birlikleri ile bunların üst birliklerinin sayısı 13 binin biraz üzerindedir.

Bu yazıda, Stratejik Planda tarımsal örgütlerin doğrudan yer aldığı 3. Amaç ve onun hedeflerine ilişkin bilgi, veri, strateji, yaklaşım ve tahmin bütçe -yorumsuz olarak- verilmiştir.