Yerel Gıda Tedarik Sistemlerinin Oluşturulmasında İş Birliğinin Önündeki Fırsatlar ve Zorluklar

Aslında önemli olan bir şeyin isminden ziyade o şeyin neyi içerdiği. Yani ismine ister iş birliği ister kooperatif ister eko-sosyalizm diyelim. Ama şunu artık biliyoruz ki eski dünya düzeni öldü ve doğmayı bekleyen bir yeni dünya düzenine doğru yol alıyoruz. Bugün küresel bir köye dönüşen dünyada, özellikle iktisadi anlamda ulusal sınırlar kalktı ve uluslararası ticareti kolaylaştırmak için ülkeler idari, politik ve ekonomik anlamda pek çok düzenlemeye gitti. Bunun yanı sıra, küresel bazda meydana gelen iktisadi gelişmeler küresel krizleri de beraberinde getirdi. Öte yandan nüfus artışı, hızlanan sanayileşme ve çevre kirliliğinin birleşik etkileri göz önüne alındığında, tarımsal üretime uygun arazi kaynakları dünya çapında azalıyor. Bu eğilim sadece arazi kaynaklarının kıtlığını daha da kötüleştirmekle kalmıyor, aynı zamanda tarımsal ürünlerin üretim maliyetlerini ve fiyat istikrarını, özellikle tarımsal ürün fiyatları ile yakıt fiyatı arasındaki güçlü bağlantıyı da derinden etkiliyor. Özellikle pandemi sonrası dönemde önemli bir girdi faktörü haline gelen yakıt, fiyat dalgalanmaları, gübre, pestisit, tarımsal ekipman, tarımsal ulaşım ve tarımın diğer yönlerinin maliyetlerini doğrudan etkilemekte ve bu da tarımsal ürünlerin piyasa fiyatını etkileyen bir zincirleme reaksiyon yaratmaktadır. Bu bağlamda, tarımsal tedarik zincirinin rasyonel tahsisini iyileştirmek, ulusal dayanıklılığın, ekonomik ve sosyal güvenliğin artırılması ve sürdürülebilir büyümenin teşvik edilmesiyle yakından ilişkilidir. Aynı zamanda yakıtta fiyat oynaklığının ortaya koyduğu zorluklara etkili bir şekilde nasıl yanıt verileceği hususunda doğrudan ilgili olduğu için özellikle önemli hale gelmektedir.

Bu aşamada küçük çiftlikleri, organik ve tarımsal ekolojik çiftçilik yöntemlerini uygulayanları ve küçük ölçekli, yerel olarak organize edilmiş gıda dağıtım sistemlerini teşvik eden gıda tedarik zincirlerini organize etmenin yeni yollarına ihtiyacımız var. Ortak amacımız sağlıklı, uygun fiyatlı, ekolojik olarak sağlam ve kültürel olarak çeşitli gıdalar sağlayabilen yerel, bölgesel ve ulusal gıda ağları kurmak ve güçlendirmek olmalı. Bu ağlar demokratik katılıma, sosyal eşitliğe ve kültürel ve doğal çeşitliliğe izin vermelidir. Ayrıca yenilenebilir enerjilerin kullanıldığı daha dayanıklı ve yenileyici bir doğal çevre de yaratmalıdırlar. Böyle bir yaklaşım, tarımın çok işlevli rolünü ve çevresel bozulmayı, küresel ısınmayı, yoksulluğu ve toplumsal eşitsizliği azaltmak için tarımsal-ekolojik çiftçilik yöntemleri uygulayan küçük ve orta ölçekli çiftliklerin önemini vurgulamaktadır.

Öte yandan tüketiciler, küreselleşmiş gıda sisteminin olumsuz dışsallıklarının giderek daha fazla farkına varıyor ve çiftçilerle yeniden doğrudan bir bağlantı kurmaya, yerel toplulukları desteklemeye, sağlıklı gıda tüketmeye ve gıda tüketimlerinin çevresel etkisini azaltmaya istekli durumda. Bu aşamada gıda egemenliğinin temellerinden biri olan insan sağlığı ve refahı üzerindeki olumlu etkisinden dolayı ortaya çıkan Kısa Gıda Tedarik Zinciri (Short Food Supply Chain-SFSC), bu ihtiyaçlara yanıt veriyor. Bu sebeple kent yaşamıyla iç içe geçmiş bir tarım modeli olarak kentsel tarım uygulamalarını küçük ölçekli olarak yürüten çiftçilerin sayısı artıyor. Ancak bu çiftçilerin küçük ölçekli üretimleri, bazı risklerin ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Bu nedenle, kent çiftçilerinin örgütlü olmaları ve riskleri minimize etmeleri üretimlerini sürdürülebilir kılmak açısından önemlidir. Aslında iş birliği, çiftçiler tarafından tarihsel olarak iyi bilinen bir uygulamadır. Yüksek iş yükü zamanlarında akrabalar ve komşularla gayri resmi iş birliğinden (örneğin, saman hasadı) resmi üretim, dağıtım ve pazarlama kooperatiflerine kadar çeşitli durumlarda ortaya çıkar. Çiftçiler kendi aralarında iş birliği yapmanın yanı sıra tüketiciler ve kurumlarla da iş birliği yaparlar. Dolayısıyla maliyetlerin ve çalışma süresinin azaltması ve tarımsal bilgi alışverişinde bulunmanın bir yolu olan iş birliği, imece kültürümüzün ticari hayata yansıması olan kooperatif işletme modeli olarak karşımıza çıkmaktadır. Tarımsal modernizasyonun önemli itici güçleri olan kooperatifler, yalnızca kaynakların verimli bir şekilde bütünleşmesini ve kullanımını teşvik etmekle kalmayıp, aynı zamanda pazardaki çiftçilerin pazarlık gücünü ve risk direncini önemli ölçüde artırarak, tarımsal üretimin sürdürülebilir gelişimi için sağlam bir temel oluşturmaktadır.

Bunun yanı sıra iş birliğinin temel kriteri çoğu zaman nakliye ve diğer lojistik faaliyetlerdir. Çiftçiler, kimin kime ve ne zaman teslimat yapacağına karar vermek zorunda. Nakliye maliyetleri ve diğer giderler nasıl paylaşılır? Nakliyeyle ilgili emeği kim öder? Ürünler nasıl teslim ediliyor (hangi ambalaj kullanılıyor)? Çoğu zaman nakliye düzenlemeleri yapılandırılmamış ve resmi olmayan niteliktedir ve iş birlikleri resmi sözleşmeler yerine güvene dayanmaktadır. Ancak yerel gıda tedarik sistemlerinin ölçeklenmesiyle çiftçiler iş birliklerini resmileştirme ihtiyacıyla karşı karşıya kalmaktadır. Yani özellikle pandemi sonrasında gıda kooperatifleri, tüketicilerin sağlıklı beslenme ve yerel kaynak sağlama isteği nedeniyle popülerlik kazandığından küçük sipariş miktarları lojistik operasyonları zorluyor. Özellikle, siparişler seyrek ve miktarlar küçükse, iş birliği seyahat mesafelerinde ve gerekli araç sayısında azalmaya neden olur. Bununla birlikte, teslim edilen gıda kalitesi, sevkiyatların birleştirilmesinin daha uzun seyahat sürelerine ve ek yükleme-boşaltma faaliyetlerine neden olması nedeniyle bozulabilir. Örneğin gıda kooperatifleri çiftliklerden ürünleri ortaklaşa toplamak için iş birliği yaptığında çeşitli gıda kooperatiflerinin birden fazla siparişi tek bir araçla alınırsa hem toplam seyahat mesafeleri hem de gereken araç sayısı azaltılabilir. Ancak teslimat bölgelerinin çokluğu ve uzun mesafeler nedeniyle ürünler daha uzun süre taşındığı için ürün kalitesi düşebilir. Peki, bu paradokstan nasıl çıkacağız? Bu konuyu tüm paydaşlar açısından değerlendirmek gerekir. Bir sonraki yazıda paydaşları konuşuyor olacağız.