Köşe Yazısı

Çeltik Üretimimizi Artırabiliriz Ama Nasıl?

2023 verilerine göre Türkiye 578 bin ton üretim ve 489 bin ton ithal ile toplam 1.067 bin ton pirinç tüketmektedir. Buradan yıllık kişi başına pirinç tüketimimizin 12,5 kg olduğu anlaşılır. Bundan 40-50 yıl öncelerinde kişi başına tüketimin 3-4 kilo olduğunu anımsarsak, pirinç tüketimimizin artışı meydandadır. Aynı artış çeltik üretim alanlarında da izlenmektedir. Son yıllarda ekim alanı 130 bin hektarlara ulaşmıştır. Bunda sulama alanlarındaki artışın yanında laserle tesviye, dronla ilaçlama gibi yeni tekniklerin devreye girmesi de etkili olmuştur.

2023 yılı verilerine göz attığımızda tüketilen pirincin neredeyse yarısını (%46) ithal ettiğimiz anlaşılır. Peki, biz pirinç tüketiminde kendi kendimize yeterli olamaz mıyız? 130 bin hektarlık çeltik alanlarını genişletemez miyiz? Ortalama buğday verimi 270 kg/da, çeltik verimi ise 770 kg/da civarındadır. Çeltik taban fiyatı genelde buğdayın iki katıdır. Yani bazı bölgelerde hafif meyilli arazilerde buğdaydan çeltiğe geçiş teşvik edilirse bu yalnız çiftçimiz için değil ülke ekonomisi için de bir kazanç olacaktır.  Dünyada uygulanan bazı agronomik yöntemlerin ülkemizde de uygulanması söz konusu buğday ekim alanlarını çeltiğe yönlendirebilecektir. Son yıllarda İpsala ve Bafra’da uygulanagelen damla sulama ile yeni çeltik ekim alanlarına dönüştürülme ile olanak kazanacaktır.  Tava yapmadan – göllemenin söz konusu olmadığı için tesviye dahi gerektirmeyen, ekimim mibzerle yapıldığı, meyilli  tarlalarda, sulamanın damlama boruları ile yapıldığı bu sistemin (https://www.facebook.com/watch/?v=203131037968977) bir seri sorunları olacaktır. Fakat zamanla üreticinin kazandığı tecrübe sistemin yaygınlaşmasına katkı sağlayacaktır.

Tarım ve Orman Bakanlığı 2019-2020 yılları arasında “ÇELTİKTE DAMLA SULAMA SİSTEMLERİNİN KULLANIM OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI” adlı bir güdümlü proje yürütmüş olması önce konunun devlet bazında ciddi bir şekilde ele alındığını gösteriyor. Diğer taraftan Tarım ve Orman Bakanlığının bütün olanakları ile bu uygulamanın gelişmesi yönünde tavrı ümit vaat etmektedir.

Söz konusu güdümlü proje Kırklareli Bafra-Samsun, Tarsus-Mersin ve Menemen-İzmir lokasyonlarında yürütülmüştü. Elde edilen sonuçlara göre;

  • Geleneksel tava yöntemi ile Kırklareli’nde 3.800 mm, Tarsus’ta 2.075 mm, Bafra’da 3.554 mm ve Menemen’de 2.178 mm sulama suyu kullanılırken damla sulama uygulamasında sırasıyla 900 mm, 1.044 mm, 958 mm ve 1.250 mm sulama suyu uygulanmıştır,
  • Damla sulama yöntemi ile sulanması sonucu Kırklareli’nde %73, Tarsus’ta %48, Bafra’da %71 ve Menemen ‘de %37 oranında su tasarrufu sağlanmıştır,
  • Geleneksel tava sulama yöntemi uygulamalarında verim ve bazı verim parametreleri, damla sulama yöntemine kıyasla daha yüksek olarak belirlenmiştir. Tava sulama yönteminin uygulandığı konudan, Kırklareli’nde 1.028 kg/da, Tarsus’ta 890 kg/da, Bafra’da 910 kg/da ve Menemen’de 1.180 kg/da verim elde edilmiştir,
  • Damlama sulamada ise lokasyon sırası ile %22, %15, %7 ve %16 oranında daha düşük verim alınmıştır,
  • Tava sulama yönteminde her ne kadar daha yüksek verim elde edilmiş olsa da işçilik ve arazi kiralarının yüksek olması tava sulama yönteminde üretim masraflarını arttırmış ve kar oranını düşürmüştür. Genel bir değerlendirme ile damlama sulama tava usulüne göre ortalama %50 daha karlı bulunmuştur,
  • Çeltik alanlarında aşırı su kullanımına bağlı olarak ortaya çıkan toprak tuzluluğu ve çoraklaşma ile toprakların kalitesindeki bozulmalar, damla sulama yönteminin kullanılması ile önlenebilecektir,
  • Damla sulama yöntemi ile çeltik yetiştiriciliği, kazanılabilecek 10-15 günlük bir süre yılın ikinci ürününün ekimine fırsat verecektir. Nitekim bu, Bafra örneğinde kendini ispatlamış ve kış sebzeleri ve hayvan yemi yetiştiriciliği için fırsatlar doğmuştur.

Bu pozitif saptamalara karşın çeltik-yabancı ot ikileminin tam olarak çözümlendiği söylenemez. Tava çeltikçiliğinde dört majör yabancı otun, damlama sulamalı tarımda 14’e çıktığı da bir gerçek. Ne var ki teknoloji buna da çözüm bulmuş. Türkiye’de çeltiğin babası Dr. Halil Sürek’in ıslah ettiği onlarca çeltik genotipi arasında IMI kodlu çeşit birçok yabancı ot ilacına dayanıklı. Yani damlama sulamalı tarımın önü açık.

Damla sulama ile çeltik yetiştiriciliği bayır-engebeli, eğimli arazilerde tesviyeye gerek kalmadan çeltik tarımının yapılabilmesi ülkemiz için büyük fırsattır. Bakanlığın “Damlama Sulama ile Çeltik Yetiştiriciliğinin Yaygınlaştırılması Projesi” çerçevesinde bazı kalemlerde %75’i bulan destek ile çeltik ekim alanlarımızı genişletme şansına kavuşabiliriz. Özellikle Samsun’da olduğu gibi Büyükşehir Belediye Başkanlığı Kırsal Kalkınma Dairesinin yaptığı beş sene geri ödemesiz ve sıfır faizli kredisi ile damlama sulamanın boru, hortum ve sair giderlerini karşılama olanağı varsa…

Gönül istiyor ki söz konusu destekler çeltikçiliğin değişik nedenlerle sıkışıp kaldığı diğer çeltik ovalarında da sağlansa. Örneğin adına çeşitler tescil edilen Sinop’un Durağan ve Boyabat ilçelerinde olduğu gibi…

Prof. Dr. Nazimi Açıkgöz
1964 yılında Ankara Üniversitesi’ni bitiren Nazimi Açıkgöz, doktorasını 1972 yılında Münih Teknik Üniversitesi’nde tamamlamıştır. 1972-1973 yılları arasında TÜBITAK’ta, 1973 yılından itibaren Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi’nde 1978-1988 arasında Doçent ve sonrasında Profesör olarak görev almıştır. Kendisi "TOAG92" çeltik çeşidinin ıslahçısı olup, özellikle tarımda bilgisayar konusunda yoğun emek harcamıştır. Türkiye'de bazı üniversitelerde ders olarak okutulan ilk ve tek Türkçe biyoistatistik bilgisayar paketi “TARİST”in geliştiricisidir. 1998-2004 yılları arasında kurucuları arasında olduğu Ege Üniversitesi Tohum Teknolojisi Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürlüğü’nü yürütmüştür. Açıkgöz aynı zamanda Dünya Bankası’nın IAASTD raporu (2008) yazarlarından biridir. Dördü kitap olmak üzere 200'e yakın yayını bulunan Açıkgöz, serbest bilim yazarı olarak Milliyet’le birlikte onlarca portalda analiz ve blog yayınlamaktadır. İngilizce yayınları http://nacikgoz.blogactiv.eu ve https://nochancetofoodcrisis.wordpress.com ‘de, Türkçe yayınları https://nazimiacikgoz.wordpress.com/ ‘de toplanmıştır. Kendisi haftalık “TheAgricultural Biotechnology Weekly” (https://paper.li/e-1435710000#/)ve “ThePlant Breeding Weekly“ (https://paper.li/e-1578347400#/) e-dergilerinin de editörlüğünü yapmaktadır. Aynı zamanda https://www.ticaretgazetesi.com.tr/ gazetesinde “Dünya ve Tarım” köşesinde yazarlığına devam etmektedir.

    İlgili başlıklar

    Yorum yapın

    E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir