BRICS ve Dünya Tahıl Piyasası

2009 yılında Brezilya, Çin, Hindistan, Rusya ve Güney Afrika’nın kurduğu BRICS, 2024 yılında Mısır, Etiyopya, İran, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE)’nin de katılımıyla küresel gayrisafi yurtiçi hasılanın %37’sinden fazlasını elinde tutan bir ekonomik güç haline gelmiştir. Şu anda AB’nin ekonomik büyüklüğünün iki buçuk katı olan BRICS jeopolitik olmaktan ziyade ekonomik bir güç görünümündedir.2024’ün Ekim ayında gerçekleşen Kazan Zirvesinde hem Rusya lideri hem de Çin Devlet Başkanı yaptığı açıklamalarla BRICS’in Batılı ülkelerin ekonomik ve siyasi hegemonyasına karşı güçlü bir alternatif olabileceği mesajı verdi. Putin, “Bundan böyle dünya gelişiminde ‘Küresel Güney’ dönemi başlıyor. Dünya ekonomisi, siyaset ve güvenliğin garantörü ve lokomotifi BRICS kulübü olacak” ifadesini kullandı.

Dünya gıda güvenirliği söz konusu olduğunda depolanabilirliği, uzun muhafazaya ve nakliyeye uygunlukları, tüketimlerinde herhangi bir sorun bulunmaması nedeniyle TAHILLAR (buğday, arpa, pirinç, mısır, darı) ve baklagiller ilk akla gelir.

Artan nüfus, sıcağı, yağışı, donu, fırtınası ile iklim değişimi, savaş gibi nedenlerle tarımsal üretimin olumsuz etkilendiği günümüzde; BRICS’in, bu ürünlerin üretim ve ticaretindeki rolünü analiz etmek yerinde olacaktır. Özellikle Rus Tahıl İhracatçıları Birliğinin (RUSGRAIN) bir BRICS Tahıl Borsası kurulması önerisi konuya çarpıcılık kazandırmaktadır. Bazılarına göre BRICS, OPEC’e benzeyen bir kartel yaratıp, bir tahıl borsası oluşturarak, küresel buğday pazarındaki serbest fiyatlandırmayı sona erdirmeyi amaçlamaktadır.

Başta dile getirelim ki küresel ısınma, savaş ve konsolidasyon dünya tarım sektörünü karmaşıklaştırıyor

Rusya’daki iklim sorunları nedeniyle 2024-25’te buğday üretiminin düşmesi bekleniyor. Son tahminlere göre ülkenin bu sezonda buğday üretiminin 2023-2024 sezonundaki 92 milyon tondan 10 milyon ton kadar az olacağı doğrultusunda. Mısır üretimi ise 2023-2024 sezonundaki 16,6 milyon tonun altında 13,3 milyon ton olarak tahmin ediliyor. Toplam yağlı tohumlar kategorisindeki üretim de yaklaşık 30 milyon ton olmuştur. Bu durumda Rusya’nın önümüzdeki sezonda toplam buğday, arpa, mısır, çavdar, yulaf, darı, karabuğday, çeltik ve baklagiller üretimi 130 milyon ton civarında olacak. FAO’ya göre tarım Rusya ekonomisinde hayati bir rol oynamakta; net üretim çıktısına, istihdama ve sermaye yatırımına %25 katkıda bulunmaktadır. 2022 yılı verilerine göre tarım, ülke GSYİH’nın %3,9’unu oluştururken, işgücünün de %5,7’sini istihdam etmiştir.

Rusya, 2023-24 ticaret sezonunda 54 milyon tonu buğday olmak üzere 60 milyon ton tahıl ihraç etmiştir. Bazı batılı şirketlerin Temmuz 2023’te Rusya’dan tahıl ticaretini sonlandırmasına rağmen ihracatta herhangi bir sorun yaşanmamıştır.

Rusya, 2022 yılında 13,5 milyon ton buğday unu, 1,5 milyon ton çavdar unu olmak üzere 15 milyon ton un üretmiştir. Rusya 2022’de büyük miktarlarda un ihraç etmeye başlamış ve bu bir önceki yıla göre %350 artış göstermiştir. Hemen insanın aklına “Rusya Türkiye’nin un pazarlarına da yönelebilir mi” sorusu geliyor.

Çin, Hindistan ve Rusya buğdayın en büyük üç üreticisidir, küresel üretimin %42’sinden fazlasını oluşturmaktadır. Rusya dünyanın en büyük buğday ihracatçısı ve en büyük üç tahıl ihracatçısından biridir. Brezilya ve Güney Afrika istikrarlı tahıl ihracatçılarıdır (mısır, soya fasulyesi, buğday) ve dünya tahıl ticaretinde önemli bir etkiye sahiptirler. Yeni kabul edilen BRICS ülkeleri ise tahıl ve tahıl ürünlerinin büyük ithalatçıları olarak dünya tahıl pazarında önemli bir rol oynamaktadır.

Beş kurucu BRICS ülkesi pirinç, buğday, mısır ve arpa gibi temel tahılların en büyük üreticileri ve tüketicileri arasında yer alarak, küresel tahıl ekonomisinde benzersiz bir konuma sahiptir. Bu ülkeler yalnızca büyük ihracatçılar değil, aynı zamanda önemli ithalatçılardır da… Örneğin, Hindistan ve Çin birlikte dünyadaki çeltiğin yarısından fazlasını üretirken, her iki ülke, en büyük pirinç tüketicileri olarak listenin başında yer alıyor. Çin, dünyanın önde gelen mısır, soya fasulyesi, buğday, arpa ve ayçiçeği tohumu ithalatçısı iken, Rusya buğdayın en büyük küresel ihracatçısıdır. Çin, Rusya ve Hindistan birlikte dünya buğday üretiminin %40’ından fazlasını oluşturmaktadır. Bu arada, Brezilya ve Güney Afrika buğday, mısır ve soya fasulyesinin önde gelen ihracatçılarıdır.

BRICS ülkeleri, kendi ittifaklarının ötesinde uluslararası tahıl ticaretinde de önemli oyunculardır. Örneğin Çin, buğday, mısır ve soya fasulyesi gibi tahıllarının önemli bir bölümünü Avustralya, Arjantin, Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri gibi ülkelerden ithal etmektedir. Ayrıca Brezilya ve Rusya 100’den fazla ülkeye tahıl ihraç etmektedir. Ancak tahıl ithalat ve ihracatlarının fiyatları öncelikle Kuzey Amerika ve Avrupa’daki borsalar tarafından belirlenmektedir. Rusya önde gelen bir buğday ihracatçısı statüsüne rağmen, kendi uluslararası tahıl borsasından yoksundur. İşlemlerin çoğu Batı borsalarında gerçekleştiğinden, anlaşmalar ABD doları cinsinden sonuçlandırılmaktadır ve bu -Ukrayna’yı işgal ettikten sonra uygulanan yaptırımlar nedeniyle- Rusya için zorluk yaratmıştır. Bu gibi nedenler yeni bir BRICS tahıl borsası kurulmasının yerinde olacağı, böylece OPEC’e benzeyen bir kartel yaratılarak küresel buğday pazarındaki serbest fiyatlandırmanın sona erdirilebileceği beklenmektedir.  

BRICS ülkeleri de Rusya’nın tahıl borsa planını destekleyerek, gelecekte diğer büyük tarım ürünlerini de kapsayacak şekilde genişletilmesini beklemektedir. Rusya, dünyanın en büyük buğday ihracatçısı olarak, BRICS içinde bir tahıl borsası kurmakla, Chicago Ticaret Borsası gibi uluslararası tahıl vadeli işlem piyasalarına rakip olacak bir fiyatlandırma sistemine kavuşmuş olacaktır.