Tarımda Yeni Düzenleme -2

Kenevir Yetiştiriciliğindeki Düzenlemeler

1. Kenevir lif, tohum ve sap üretimi ile ilaç etkin maddesi elde etmeye yönelik çiçek ve yaprak üretimi amaçlı kenevir yetiştiriciliği, Tarım ve Orman Bakanlığının iznine tabi olacak.
2. İlaç etkin maddesi üretimi amaçlı kenevir yetiştiriciliği veya işlenmesi, Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) Genel Müdürlüğünce yapılacak ya da yaptırılacak.
3. İlaç etkin maddesi üretimi amaçlı kenevir yetiştiriciliği veya işlenmesi, gerektiğinde ülke arz ve talep durumuna göre cumhurbaşkanınca belirlenen kota doğrultusunda TMO kontrolünde gerçek veya tüzel kişilere yaptırılabilecek.
4. İlaç etkin maddesi üretimi amaçlı kenevir yetiştiriciliğinde, münhasıran esrar elde edilmesini engelleyecek her türlü tedbirin alınması, kenevirin hasadı, işlenmesi, ihzarı, ihracı veya satışına ilişkin usul ve esaslar, İçişleri ve Sağlık bakanlıklarının görüşü alınarak Tarım ve Orman Bakanlığınca belirlenecek.

Madde Gerekçesi (özet): Son yıllarda dünyada kenevir ve kenevirden elde edilen ürünler yaygınlaşmış ve birçok ülkede lif ve tohum amacı yanında ilaç etken maddesi üretimi amaçlı kenevir üretimine yönelik çalışmalar başlatılmıştır. Bu nedenle, Dünyada yaşanan gelişmeler çerçevesinde ilaç ve gıda takviyesi ile diğer endüstriyel alanlarda kenevir üretiminin ve ürün çeşitliliğinin artırılmasına; Ülkemizin üretim potansiyeli dikkate alındığında, çiftçimizin de bundan pay alabilmesi için izinli olarak ilaç etken maddesi üretimi amaçlı kenevir üretimini gerçekleştirmek üzere Kanun değişikliği öngörülmüştür

Benim Değerlendirmem/Önerim: Bu konuda birçok düzenlemeye ve yapılanmaya gerek var. Bu konuyla ilgili olarak 2021 yılında, Endüstriyel Kenevir Tohum Üretiminin Ekonomik Analizi: Vezirköprü Örneği başlıklı makalemi tohumculuk kongresinde sundum ve makale ayrıca Ziraat Fakültesi dergisinde yayınlandı. Bu konuyla ilgili olanlar, konuyla ilgili analizlerime ve önerilerime internet ortamında bulunan makaleden ulaşıp inceleyebilirler. Başlıkta her ne kadar tohum ibaresi yer alsa da, lif, sap ve ilaç yönleri de ayrıntılı incelenmiş olup, özellikle ilaç konusunda ayrıntılı öneriler sunulmuştur.

Tarım Politikası, Planlaması, Koordinasyonu ve Gıda Güvencesi

1. Tarım sektörüyle ilgili politikaların tespit edilmesi, planlanması ve koordinasyonuyla ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapılarak uygulanmasında Tarım ve Orman Bakanlığı yetkili olacak.
2. Tarımsal üretimin planlanması, gıda güvencesi ve güvenliğinin sağlanması, verimliliğin artırılması, çevrenin korunması ve sürdürülebilirliğin tesis edilmesi için Tarım ve Orman Bakanlığınca belirlenen ürün veya ürün gruplarının üretimine başlanmadan önce bakanlıktan izin alınacak.
3. Bakanlık, arz ve talep miktarı ile yeterlilik derecesini dikkate alarak hangi ürün veya ürün gruplarının üretileceği ile tarım havzası veya işletme bazında asgari ve azami üretim miktarlarını belirleyecek.
4. Bu kapsamda ilk kez aykırı faaliyette bulunduğu tespit edilenler, hükümlere uygun şekilde faaliyet göstermeleri için yazılı uyarılacak.
5. Yazılı uyarılan ancak uyarı tarihinden itibaren 12 ay içinde uygun faaliyette bulunmayanlar, uyarı tarihinden itibaren 5 yıl süreyle hiçbir destekleme programından yararlandırılmayacak.

Madde Gerekçesi (özet): Toprak ve su kaynaklarının sürdürülebilirlik için kullanımı önem arz etmektedir. Bitkisel üretimde yeterlilik oranı yüksek olan meyve alanları artarken, halkımızın beslenmesinde stratejik öneme sahip hububat, baklagil ve yağlı tohumlar gibi ürünlerin içerisinde olduğu tarla bitkilerinin üretim alanları daralmakta, su tüketimi fazla olan bitkiler yeraltı suyu kullanılmak suretiyle üretilmeye çalışılmakta, hayvancılık işletmelerinin kurulmasında mera varlığı veya yem kaynağını dikkate almayan çiftçi tercihleri ortaya çıkmaktadır. Bu durum hem üretim miktarında dalgalanmalara neden olarak çiftçi gelirlerini olumsuz etkilemekte, hem de ülke kaynaklarının sürdürülebilir kullanımına zarar vermektedir. Münavebeli ekim ve dikimin temin edilerek üretim yapılan toprağın kalitesinin korunması, tarımsal sulama yönetiminin imkân ve ihtiyaçlara uygun olarak gerçekleştirilmesi ve buna uygun bir bitki deseni temin edilebilecektir. Fiyat dalgalanmalarının önüne geçilebilmesi, ürün planlamasının yapılabilmesi, gıda güvencesi ve güvenliğinin temin edilmesi, verimliliğin artırılması, çevrenin korunması ve sürdürülebilirliğin tesis edilmesi öngörülmektedir.

Benim Değerlendirmem/Önerim: Bakanlık, arz ve talep miktarı ile yeterlilik derecesini dikkate alarak hangi ürün veya ürün gruplarının üretileceği ile tarım havzası veya işletme bazında asgari ve azami üretim miktarlarını belirleyecek denilmektedir.

Bu durumda havzada tarlası olup da, arz, talep ve yeterlilik derecesi kriterlerine göre belirlenen ürünü ekmesine izin verilmeyen üretici ne yapacak. Daha az gelirli bir ürün ekmeye mi zorlanacak ya da üretimden vazgeçilmesine mi neden olunacak. Bu durumda çiftçinin gelir kaybının karşılanması gerekmektedir.

Örneğin, 1970-80-90’lı yıllarda pancar ve tütün ekilebilen bölgedeki çiftçiye, ihtiyaç kadar ekim alanı belirledik, sen tütün ve pancar ekemezsin denilmekteydi. Eker ise de, Tekel veya Şeker Fabrikası satın almazdı. Çiftçiyi yoksulluğa terk etmekteydi. Böyle olmaması için, aradaki gelir eksiğinin destek olarak ödenmesi gerekir.

Sözleşmeli Üretim Modeli

1. Tarım ve Orman Bakanlığınca, tarım sektöründe sözleşmeli üretimin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması için gerekli düzenlemeler yapılacak.
2. Sözleşmeli üretimi özendirmek için üreticilere, desteklerin verilmesinde öncelik tanınacak.
3. Sözleşmeli üretimde irade serbestisi esas olacak ancak salgın hastalıklar, tarım ürünleri ticaretinde yaşanan gelişmeler karşısında arz güvenliğinin sağlanması, tarımsal üretimin iç veya dış talebe uygun ayarlanması veya bitki ve hayvan sağlığının korunması amacıyla ihtiyaç halinde bakanlıkça belirlenen ürün, ürün grupları, sözleşmeli olarak üretilecek.
4. Bakanlık, sözleşmeli üretimin geliştirilmesi, izlenmesi ve kontrol edilmesi için sözleşmenin taraflarını ve kapsamını içeren kayıt sistemleri oluşturacak, sözleşmeler bu kayıt sistemleri kullanılarak da düzenlenebilecek.
5. Tarımsal üretim sözleşmesine tabi ürünlere veya üretim varlıklarına sigorta yaptırılması zorunlu olacak.
6. Tarımsal üretim sözleşmelerinde belirtilen mücbir sebepler haricinde sözleşme kapsamında üretilen ürünün alımından veya satımından vazgeçen üretici ya da alıcılar için ceza koşulu belirlenecek.
7. Ceza koşulu, alımından ya da satımından kaçınılan ürün miktarının sözleşmedeki bedelinin yüzde 20’sinden az ve yüzde 50’sinden fazla olamayacak.
8. Et ve Süt Kurumunun taraf olduğu sözleşmelerde üretici için ceza koşulu alt sınırdan daha az belirlenebilecek veya ceza koşuluna yer verilmeyebilecek.
9. Tarımsal üretim sözleşmesinden doğan davalarda arabulucuya başvurulmuş olması, dava şartı kabul edilecek. Bu hüküm, 1 Eylül 2023’ten sonra açılacak davalarda uygulanacak.

Madde Gerekçesi (özet): Tarımsal üretimin planlanmasında ve üreticinin ürettiği ürünlerin pazar sorunu yaşamamasında sözleşmeli tarımın önemi büyüktür. Özellikle tarımsal üretime dayalı sanayinin hammadde ihtiyacının karşılanarak piyasaya yeterli ve planlı işlenmiş ürün temininde sürekliliğin sağlanmasında sözleşmeli üretim olmazsa olmazdır. Ancak üreticilerin korunması açısından sözleşmeli üretime ilişkin temel kuralların konulması da elzemdir. Sözleşmeli üretimde kurallar genellikle alıcı firmalar tarafından belirlenmekte ve hazır tip sözleşmeler üreticinin önüne konulmaktadır. İki tarafın adil şartlarla sözleşme yapmaları sağlanarak hak ve yükümlülüklerde dengenin korunması yasal düzenlemeyi zorunlu kılmaktadır. Hasat öncesinde çiftçilerin pazarlama sorununun ortadan kaldırılması, sanayicilerin ise istediği miktar ve kalitede hammaddeye ulaşması amaçlanmaktadır.

Benim Değerlendirmem/Önerim: Sözleşmeli üretimde irade serbestisi esas olabilir ancak planlı/sözleşmeli üretim kapsamında faaliyette bulunanlara artı bir teşvik verilmesi uygun olurdu.

Bütün kanuni düzenlemelerin iyi niyet ve amaçlarla yapıldığı muhakkaktır. Teoride ya da mevzuat olarak yapılan düzenlemelerin uygulamasının kolaylığı ve mümkün oluşu, yapılan düzenlemelerin başarısını belirlemektedir.

Bu tür düzenlemelerin sektörün paydaşları olan binlerce katılımcı tarafından çok uzun süreli pratik deneyimlere dayalı olarak oluşturulan Tarım Şurası Kararları kapsamında yapılması daha iyi neticeler verecektir.