Tarımsal Enerji Kooperatifleri

Tarımsal faaliyetlerde üretici ve çiftçilerin en büyük sorunu girdi maliyetlerinin yüksek oluşu ve karlılığın düşük seviyede olmasıdır. Özellikle su ihtiyacının çok fazla olduğu ürünlerin yetiştirilmesinde en büyük maliyet kalemlerinden birisinin elektrik enerjisinin fiyatının yüksek olması ve maliyetleri had safhaya getirmesidir.

Elektrik enerjisi maliyetlerini minimum seviyeye indirmenin yollarını bulmadan, özellikle çok su isteği olan ürünlerde (mısır, pancar, pamuk, üzüm, sebze, meyve vb.) verimli ve karlı bir üretim yapmak mümkün değildir.

Ayrıcı tarımsal ürün işleyen işletmeler ve tarımsal üretim/kalkınma kooperatifler içinde elektrik enerjisi maliyetleri en maliyetli üretim girdilerinden birisidir.

Özellikle çiftçilerin üretimlerinin sürdürülebilirliğini sağlamak için, tarımsal enerji kooperatiflerinin kurulması ve yaygınlaşması, maliyetleri artıran enerji sorununun çözümüne katkısı maksimum düzeyde olacaktır.

Gerek yasal düzenlemelerin gerekse bürokratik işlemlerin hızlandırılması ile enerji kooperatiflerinin kurulması ve yaygınlaşmasında kısa zamanda önemli aşamalar kaydedilecektir.

YENİLENEBİLİR ENERJİ (YE) KOOPERATİFLERİNİN;

MİSYONU NEDİR

Kooperatifleri diğer şirket modellerinden ayıran nokta, sahip olduğu “TOPLUMSAL SORUMLULUK İLKESİ”dir. Bu ilke kooperatiflerin enerji sektörünün içinde yer almasında önemli bir etkendir. (Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü)

AMACI NEDİR

• Enerjinin yerelde sürdürülebilir üretimi ile ülke enerjisinde dışa bağımlılığın düşürülmesi,
• Bölgedeki enerji ihtiyacının ve kaynaklarının doğru tespiti ile rasyonel yatırımlar yapılması ve enerji sistemindeki kayıp oranlarının azaltılması,
• Yerel ve sürdürülebilir kalkınmanın gerçekleştirilmesi,
• Sektörde alternatif yatırım modeli oluşturulması,
• Enerjinin tüketileceği yerde üretilmesi sayesinde bölgesel katma değer yaratılması, sağlanacaktır. (Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü)

NİÇİN/NEDEN KURULMALI

• Artan enerji ihtiyacını karşılamak için,
• Petrol ve doğalgaz gibi fosil yakıtların rezervlerinin sınrlı olması ve giderek azaldığı için,
• Enerji girdi maliyetlerini düşürmek ve dışa bağımlılığı azaltmak için
• Yaşanılan enerji krizlerini ve savaşlarını önlemek için
• Enerji piyasasında arz ve talep dengesinin sağlanması ve fiyat istikrarını sağlamak,
• İklim değişikliği ile mücadele ve
• Çevreyi korumak için kurulmalıdır.

KAPSAMI NEDİR

Yenilenebilir Enerji Üretim Kooperatifleri: Aynı dağıtım bölgesi içinde, azami 5.000 kW (5 MW)’ya kadar elektrik üretimi yapabilecektir.

Görüldüğü üzere; yenilenebilir enerji kooperatiflerinin, misyonun, amacının, niçin ve neden kurulması gerektiğini ortaya koyan çok sayıda gerekçe vardır.

Bunlara ek olarak aşağıda yer alan çeşitli görüşler ve araştırmalarda mevcuttur. Bu konuda her kesimin görüşü olumlu yöndedir. Enerji kooperatiflerinin gerekli ve elzem olduğu tüm dünyada kabul edilmektedir. Ülkemizdeki görüş ve çalışmalardan bazıları şöyledir;

“Özellikle çevre kirliliğine karşı gelişmiş ülkelerde yenilebilir enerji kullanımına geçiş yapılırken en önemli aracın enerji kooperatifleri olduğunu gözlemliyoruz. Örneğin … Bangladeş’te kırsal elektrik kooperatifleri 28 milyon kişiye hizmet veriyor. Danimarka’da 150 binden fazla aile rüzgar kooperatifi ortağı ve elektrik üretiminin yüzde 50’ye yakını enerji kooperatifi tarafından sağlanıyor. Almanya’da binden fazla enerji kooperatifi bulunuyor. Brezilya’nın en başarılı kooperatiflerinden biri olan Aurora Kooperatifi Merkez Birliği’nin (Coopercentral Aurora), 60 binden fazla çiftçi ortağı bulunuyor. Aurora Kooperatifi Merkez Birliği’nin, … tarımsal faaliyetlerinden daha önemli bir etkinliği daha var. O da kırsal bölgeye özellikle elektrik getirmesi ve konut, sağlık, teknik yardım gibi kırsal ailenin temel ihtiyaçlarını karşılaması. Bu ihtiyaçların giderilmesiyle ailelerin refahı da garanti edilebiliyor. Kooperatif üyelerinin çoğu küçük çiftçiler. … Ülkemizde ise kurulmuş enerji kooperatiflerinin özellikle tarım kooperatifleri ile iş birliği halinde olmaları ya da tarımsal amaçlı kooperatiflerin enerji üretimi ile de ilgili faaliyetlerde bulunmaları tarımda ihtiyaç duyulan enerjinin maliyetinin düşürülmesi açısından önemli.” (Dr. Erhan Ekmen-2018-Türk Tarım ve Orman Dergisi)

“TÜRKİYE’DE YENİLENEBİLİR ENERJİKOOPERATİFLERİNİN MEVCUT DURUMU” başlıklılı makalede; “Yenilenebilir Enerji Kooperatifleri (YEK), yerel halkın mevcut yerel yenilenebilir enerji kaynaklarından faydalanarak, sürdürülebilir enerji üretimini gerçekleştirmek amacıyla bir araya gelmesiyle oluşmaktadır. Enerji ihtiyacının karşılanması, ihtiyaç fazlası enerjinin şebekeye satılarak ekonomik değer elde edilmesi, enerji sistemlerinin yerelde kurulumu sonucu enerji kayıplarının azaltılması, enerjide tekelleşmenin önüne geçilerek enerji fiyatlarının düşürülmesi ve toplumun enerji alanında söz sahibi olması YEK’in temel amaçlarındandır. Artan dünya nüfusunun ve çevre sorunlarının insan varlığı ve yaşanılan ekosistem için tehdit oluşturmaya başlaması, çevreye duyarlı kişileri bir araya getirerek yenilenebilir enerji alanında kooperatifleşmelerini sağlamıştır. Enerji üretiminin geleneksel kaynaklardan yenilenebilir kaynaklara geçişi, son yıllarda iklim değişikliğinin olumsuz etkilerinin azaltılması noktasında en umut verici gelişmelerden biri olarak tanımlanmaktadır.” (Carlarne, 2010).

2020 yılında yapılan, “Tarımsal Kooperatiflerin İklim Değişikliği ve Yenilenebilir Enerji Farkındalıkları: Çanakkale İli Örneği” başlıklı çalışmada; “…kooperatif yöneticilerinin iklim değişikliği ve yenilenebilir enerji bilinçleri Friedman testi ile analiz edilmiştir. Test sonuçlarına göre yenilenebilir enerjinin kooperatifler tarafından da üretilebileceğinin bilinmesi önemli bulunmuştur… Çanakkale ilinde yenilenebilir enerji dendiği zaman kooperatif yöneticileri tarafından en çok bilinen enerji kaynağı “güneş enerjisi”dir. Bunu sırasıyla “rüzgar” ve “biyogaz” enerji kaynakları takip etmektedir. Bölgede en az bilinen yenilenebilir enerji kaynağı ise “dalga, akıntı, gelgit” kaynağıdır. Elde edilen bulgulara göre yöneticilerin sadece %25,5’i YE’nin kooperatifler tarafından da üretilebileceğinden haberdardır. YE üretiminin kooperatifler tarafından yapılıyor olması dünya için olmasa da Türkiye için yeni bir durumdur. Dünya genelinde yenilenebilir enerji kullanımı yaygın olarak kooperatifler aracılığı ile olmaktadır. Türkiye’de ise yenilenebilir enerji konusunda faaliyet gösteren kooperatif sayısı oldukça azdır. Hatta ortaklarına yenilenebilir enerji konusunda hizmet veren bir tarımsal kooperatife hiç rastlanılmamıştır.” (Mustafa YILDIRIM , Bengü EVEREST-ÇOMÜ Dergisi)

ENERJİ KOOPERATİFİNİN YAYGIN OLDUĞU ÜLKELER

AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ: Amerika Kırsal Elektrik Kooperatifleri Birliği (NRECA) verilerine göre bugün ABD’nin 47 eyaletinde 42 milyondan fazla vatandaş elektrik ihtiyaçlarını kooperatifler aracılığı ile karşılamaktadır.

ABD’de,  kooperatifler ülke nüfusunun % 12’sine elektrik sağlamaktadır. (ABD Ulusal Kırsal Elektrik Kooperatifleri Birliği, 2018).

Licking Kırsal Elektrifikasyon Kooperatifi:

• 1936 yılında kurulmuştur.
• 25.000 tüketiciye elektrik dağıtımı yapmaktadır.
• Sahip olduğu 32 mil iletim, 3.072 mil dağıtım hattına sahiptir.

KANADA: 65 aktif enerji kooperatifi mevcuttur. Bu kooperatifler arasında, 45 kooperatif yenilenebilir enerji üretmekte olup, enerji üretiminde tercih edilen kaynaklar sırasıyla rüzgar, güneş ve biyoyakıtlardır. (Wolman, 2007; Yadoo and Cruickshank, 2010).

ALMANYA: Friedrich-Wilhelm Raiffeisen (FWR) Enerji Kooperatifleri Großbardorf Güneş Enerjisi Çatı Projesi Biyogaz için gerekli olan tarımsal ve hayvansal atıkların depolandığı tesisin çatısına 2011 yılında, 190.000 € maliyetle 96 kW kapasiteli güneş paneli yerleştirilmiştir. Üretilen enerji, tesisin elektrik ihtiyacını karşılamaktadır.

AB: Avrupa yenilenebilir enerji kooperatifleri federasyonu olarak bilinen “REScoop.eu”; fosil temelli enerjiden yenilenebilir enerji kaynaklarına geçişte aktif olarak rol alan 1.500 Avrupalı enerji kooperatifi ile 1.000.000 üyesi olan ve her geçen gün büyüdüğü gözlenen bir federasyondur. Federasyon kurulu; Belçika, Hollanda, Fransa, İspanya, Almanya, Danimarka, Birleşik Krallık ve Hırvatistan olmak üzere sekiz üyeden oluşmaktadır. Ülkemizden de, Troya Enerji kooperatifi bireysel üye konumundadır. (Rescoop.EU, 2019).

DANİMARKA: Rüzgar Enerjisi Kooperatifleri;

Middelgrunden Enerji Kooperatifleri:

• 1997 yılında 50/50 Belediye ortaklı kurulmuştur.
• 40.000 kW kapasiteli rüzgar türbini ile 50.000’e yakın konutun elektrik ihtiyacı karşılanmaktadır.

Samso Enerji Kooperatifleri:

• 1997 yılında kurulmuştur.
• 11 tane 1000 kW’lık kıyı türbini, 10 tane de 2.300 kW’lık deniz türbini bulunmaktadır.

TÜRKİYE: Ülkemizde 2014 yılında Denizli Tavas’ta kurulan ilk kooperatif, “S.S. Ege Elektrik Enerjisi Üretim ve Tüketim Kooperatifi”dir. Kuruluş izni alan kooperatifler arasında ilk faaliyete geçen “Kayseri Mobilyacılar Yenilenebilir Enerji Kooperatifi” ise, 240 üyeye sahiptir.

Tabi ki enerji tesislerini kurmak maliyeti yüksek olan bir yatırımdır. Çiftçilerin kendi kooperatif sermayeleri ile böyle bir yatırımda bulunmaları pek mümkün değildir. Bunun için finansman sorunun mutlaka çözülmesi gerekir. Belki sanayi sektörü gibi tarım dışı sektörlerde enerji kooperatifleri üyelerinin katkıları ile öz sermaye ile kurulabilir. Ancak tarımsal enerji kooperatiflerinin ortakları mali açıdan zayıf oldukları için dışardan kredi/katkı almadan enerji yatırımı yapmaları mümkün değildir. Bu hususla ilgili aşağıda yer alan bir öneri mevcuttur;

“Enerji projelerine yatırım yapılması, önemli bir finans kaynağı da gerektirmektedir. Sadece birkaç kooperatifin bu açıdan yeterli sermayeye sahip olduğu ve diğer kooperatiflerin ağırlıklı olarak, Avrupa Birliği fonları ve kredileri ile finanse edildiği tespit edilmiştir. Bir YEK yöneticisi tarafından bu durum; “Avrupa Birliği fonları ülkemiz kooperatiflerinin gelişimine önemli katkılar sağlayarak finans konusundaki tıkanıklığın aşılmasında yardımcı olabilir.” … Belediyeler, kooperatif ortağı olarak veya enerji projelerinin destekleyicisi olarak iş birliği yapabilirler. Yer tahsisi, uzman eleman sağlama ve finansal destek bulma noktasında, kooperatif faaliyetlerine katkı sağlayabilir. “ (TMMOB Makine Mühendisleri Odası)

Sonuç olarak, kendi kendine yeten tarım ve gıda güvencesi için temiz ve ucuz yenilenebilir enerji ve enerji kooperatiflerine mutlaka ihtiyaç vardır. Gerek mevzuat yönüyle gerek finansman gönüyle gerekli düzenlemeler ve kolaylıklar zaman kaybedilmeden yapılmalıdır.

“ENERJİDE TOPLUMSAL KALKINMANIN ANAHTARI, ENERJİ KOOPERATİFLERİDİR.” (Ticaret Bakanlığı Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü)